Sunday, March 10, 2013

Ku ki derechi?


Tele Curacao a kuminsá ku serie di Bos di Hubentut tokante abusu seksual na Aruba, Bonaire i Kòrsou.





Ku hopi orguyo mi a sinta wak e promé edishon di e serie Ku Ki Derechi, ku ta trata abusu seksual kontra mucha na TeleCuracao djadumingu anochi. Lo bo bisa, ku orguyo? No ta un kos tristu esei? Sigur ku abuus seksual ta un kos tristu. No tristu so, teribel, repudiabel. 
Pero ku nos ta papia di dje na televishon pa tur hende skucha, ta un paso pa dilanti. Un eskritor Afro Amerikano, Audre Lorde a yega di skibi: ‘Your silence will not protect you.’ ‘Bo silensio lo no protehé bo.’ Keda ketu no ta yuda ku nada. 

Bèrgwensa pa ken?
Mi no por papia di abusu seksual di propio eksperensha, pero mi sa si kiko ta ora un komunidat ke duna bo e sentimentu ku bo mester tin bèrgwensa di loke bo ta, den mi kaso un hòmber ku gusta hòmber.  E komunidat ei ku no gusta biba ku bèrdat, mi tin sigur ku ta duna víktimanan di abusu seksual un idea paresido. ‘Bo mester tin bèrgwensa di loke a pasa bo. Keda ketu, no papia nada. No hinka famia den bèrgwensa.’ Paso hopi biaha ta famia. Den e programa ayera mi a tende ku 90% di e malechornan ku ta abusá di mucha ta hende hopi yegá na e mucha. Ta tata, tio, ruman grandi, ke men famia. 
Den un komunidat chikí manera di Kòrsou, i sigur na Aruba i Bonaire ku tambe ta paresé den e programa, mi por komprondé ku hende por pensa di keda ketu. Loke nunka mi no a komprondé ta kon tin biaha mayornan ta pidi nan yu keda ketu. ‘Laga pasa numa, e kos a pasa kaba.’ Sin tene kuenta ku dor di no papia, ta duna e malechor chèns di hasi mas víktima. 

Hopi aña a keda ketu. Hopi aña no a papia. Pero a ripara ku keda ketu no a yuda ku nada, I ku muchanan a keda bira víktima. Víktima di un akto hororoso ku ta afektá henter su bida. No ta afektá solamente su desaroyo seksual. Pero mi por imaginá mi tambe ku henter su manera di mira mundu i hende ta kambia. Si komo mucha chikí, esnan ku mester protehá bo, bo tata por ehèmpel, na logá di hasi esei hasi bo doló i abusá di bo pa su laser. I ora bo mama ripara, ora bo kere ku e si ta bai yuda bo i protehá bo, e tambe te keda ketu i pidi bo keda ketu. Ta kon bo ta hasi konfia niun hende mas na mundu? Ta kon bo por bai habri bo mes despues pa amistat, amor, relashon? Mi por imagina mi ku e daño ta teribel. Un di e ekspertonan den e programá a bisa esei: ‘E tin konsekuensia pa henter bo bida.’

Anto paso nos a ripara ku a sigui abusá di mucha nan ora nos a keda ketu, tiki tiki hendenan a kuminsá ta habri nan boka. Ta duna keho na polis, ta akusá, mi tin sigur ku hopi mayor a kibra matrimonio o lasonan familiar ku e malechornan.
Awe na 2013, nos ekspertonan ta kibra e silensio na televishon. Den un programa di Bos di Hubentut ku algun profeshonal ku mi konosé ta trahando. Ta esaki ta yena mi ku orguyo.

Víktimanan ku kurashi
E abusu tabata tei kaba. E tabata tei semper. Podisé nos mester aseptá ku e lo tei semper tambe. Pero mi tin sigur ku si nos sigui papia, nos por aliviá, podisé prevení, protehá. Òf konsolá. Paso esnan ku ta yena mi ku mas orguyo i un gratitut enorme ta e víktimanan ku a tuma e kurashi di bin konta nan historia na televishon. Bosnan a kibra e kadena di miedu i bèrgwensa. Bosnan a lanta kabes ku hopi kurashi. Un di e víktimanan, un hóben, ta bisa ku el a disidí di partisipá na e programa aki pa podisé yuda otronan. Bosnan por tin sigur ku bosnan ta yuda otronan. Bosnan ta yudando henter komunidat. Ounke podisé nan no sa, òf ke sa. E promé hende ku bin reklamá bosnan ku bosnan a daña nòmber di famia, òf daña nòmber di Kòrsou, laga mi sa. Mi mes ta bin pa nan!
Lo ta un bèrgwensa di bèrdè mes si nos komunidat paga bosnan kurashi i grandesa ku aktitut asina. 
Ami, ta yama bosnan mil di danki, pa yuda nos kuminsá siña biba ku bèrdat.  

Marlon Reina