Raymi Sambo, Izaline Calister en ook Collin Edson in Bijlmer Parktheater in oktober

Oktober 2013 is een bijzondere maand voor theater liefhebbers die affiniteit hebben met Curaçao. Naast producties met gevestigde namen als Raymi Sambo en Izaline Calister kan er ook genoten worden van het debuut van de performer Collin Edson. Geboren op Curaçao,  meer dan vijftien jaar werkend in Amsterdam heeft hij vorig jaar eindelijk de stap genomen zijn theatrale carrière echt serieus te nemen. Luister in dit interview hoe dat proces is gegaan. Een proces dat resulteert in de prachtige voorstelling Kompas waarin Collin Edson zingt en diverse personages speelt: een steward op Schiphol, een jong meisje, de carnavalvierende Marelva en vele anderen. En toeval of niet, Izaline Calister en Raymi Sambo zijn twee van de collega artiesten die hem inspireren.

Donderdag 10 oktober, 20.00 uur.

Collin Edson speelt Kompas

Een muziek theaterstuk over keuzes, de weg kwijt zijn, lef, Curaçao en het leven.

Donderdag 17 oktober, 20.00 uur
Het Volksoperahuis met Tambú, a Freedom Song.
Muziektheatervoorstelling over slavernij en vrijheid met o.a. Izaline Calister en andere artiesten uit Curaçao.

Vrijdag 18 oktober, 20.00 uur
Raymi Sambo's VIG speelt Op zoek naar Oom Tom

Drie acteurs zijn elkaars helden, en elkaars concurrenten. Hoe eindigt dit spectaculaire zoektocht naar de beste zwarte acteur voor de rol van een slaaf? 

www.bijlmerparktheater.nl

020- 311 39 33

Anton de Komplein 240. Amsterdam Zuidoost

Mosa Nena van vlees en bloed

Prachtige muzikale voorstelling Geen Liefde Zonder Vrijheid van Izaline Calister.
Gezien op de Parade in Amsterdam.

Tambú klanken en een strijkkwartet. In een interview bij Radio Bos di Sabana in Amsterdam vertelde Izaline Calister dat die combinatie prachtig klonk in de nummers die ze zong in haar voorsteling Geen Liefde Zonder Vrijheid. Ik kon me er iets bij voorstellen en ging het horen op de Parade. Natuurlijk had ze niet gelogen. Zowel een mooie wals als Atardi als een swingend seú klonken als nooit tevoren op deze manier. In Geen Liefde Zonder Vrijheid slaat de bekende Leyenda di Buchi Fil nieuwe wegen in. En niet alleen muzikaal.

De Mosa Nena die we hierin leren kennen is eindelijk een vrouw van vlees en bloed, een echt mens. Niet alleen een object van verlangen van de shon en de bomba aan de ene kant en de aan de andere kandt de grote liefdesobject van Buchi Fil. Niet dat het prachtige gedicht van Pierre Lauffer uit 1964 niet meerdere lagen kent. Maar alle lagen hierin betreffen een mannelijk perspectief. Pierre Lauffer was toen al een rebelse man. Als lid van de zogenaamde licht gekleurde nette mensen groep uit de stad- zijn moeder is van deels Joodse afkomst- trapte hij tegen veel zere benen aan door over het leven van de gewone zwarte man te dichten en erger nog vrijuit de liefde te verklaren aan mooie zwarte vrouwen. Zijn gedicht over de trotse tot slaaf gemaakte Buchi Fil, die weigerde te buigen voor de onmenselijkheden van de slavernij is een klassieker geworden op Curacao. Het gedicht vertelt ook de belevingen van de opzichter bomba Yendi en de witte slaveneigenaar de shon. Beide verlangen ook naar Nena, en alleen door haar te verkopen aan een ‘kapitein die spoedig zal uitvaren’ lukt het hun Buchi Fil te breken. Mosa Nena als middel om Fil kapot te maken.

Ik leerde de legende kennen via de ook al klassieke Balada di Buchi Fil van Ced Ride uit de jaren zeventig, op muziek gezet door de Salsbach Jazz trio in de jaren zestig. De eerste theatervoorstelling geïnspireerd op het gedicht die ik zag was een mooie gestileerde creatie van Rafa Rosario in 1998. In 2005 op Curacao was er weer een voorstelling hierop gebaseerd en hierin vroeg de maker Giovanni Abbath zich af hoe het Mosa Nena moest zijn vergaan. Haar verdriet was onmenselijk maar welke keuzes ze daarna maakte zien we hier niet op toneel. Izaline Calister kruipt voor het eerst helemaal in de huid van Mosa Nena en laat haar in haar nummer Lamento di Mosa Nena uit 2006 de dood verkiezen boven het verder leven zonder haar geliefde, dezelfde keuze die Buchi Fil maakte.

Met deze verwachting ging ik opgewonden naar de voorstelling Geen Liefde Zonder Vrijheid. Calister heeft in het jaar van 150 jaar afschaffing van slavernij de samenwerking opgezocht met Het Volksopera Huis die eerder heeft samengewerkt met Curacaose muzikanten en theatermakers. Hieruit is een prachtige muzikale voorstelling ontstaan, die ontroerd op meerdere manieren. Over de muziek vertelde ik eerder. Het Dudok strijkorkest nam de Europese klassieke kant voor haar rekening en de vertrouwde percussionisten Roel Calister en Vernon Chatlein zorgden voor de Afrikaanse ritme en geluid, gebruikmakend van meerdere instrumenten. Calister zingt zoals we van haar gewend zijn, maar als Mosa Nena komt er echt acteren aan te pas.

Mosa Nena is een vrouw, die op het beste manier dat ze kon overleefde op de plantage Kenepa. Via haar ogen zien we de aankomst van Buchi Fil op de plantage. Geen liefde op het eerste gezicht zoals je verwacht gezien Buchi Fil hiervoor vooral als stoere bink werd neergezet. Vooral de body builder die de hoofdrol kreeg in een studentenfilm uit 2008 -waarmee vier Antilliaanse studenten afstudeerden aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht- bevestigde dit. Nee, deze Mosa Nena had al een leven, en vermoedde dat de komst van deze trotse intrigrerende man voor problemen zou kunnen zorgen. Die komen er natuurlijk, maar ook de onvermijdelijke liefde. Dit keer maakt Mosa Nena eigen keuzes hierin tot ze de slachtoffer word van de wraakgevoelens van de witte shon en diens vrouw en van bomba Yendi. Ze word gevangen genomen, ze word verkocht en dezelfde dag nog op een schip gezet richting een ander eiland met grote suikerplantages. Maar dan nog is deze Mosa Nena een vrouw van vlees en bloed. Die niet alleen maar oneindig lijdt aan haar verdriet, maar ook kracht kan putten uit de liefde van Buchi Fil en uit de wijsheden die ze samen hebben gedeeld.

Geen Liefde Zonder Vrijheid? Klopt de titel wel dacht ik dan eerst. Maar tijdens het applaus komt alles op zijn plek. Een lach en een traan, is het cliché die hier van toepassing is. De tekstschrijver Jef Hofmeister ontroert omdat we eindelijk de stem van Mosa Nena goed kunnen horen. De regisseur Kees Scholten die ook meespeelt laat ons meerdere keren lachen als we via zijn vondsten soms de absurditeit van macht en machtsmisbruik zien en de jonge dansers van Untold laten de boel swingen als het moet.

Ga het zien.

Nog twee dagen.

Dinsdag 20 augustus
18.45
20.15
21.45

Woensdag 21 augustus
19.15
20.45
22.15

http://www.deparade.nl/programma/theater/

150 aña abolishon di sklabitut, ko’i selebrá?

E aña aki ta kumpli 150 aña ku a abolí sklabitut den Reino Hulandes promé di yüli 1863. E atenshon ku tin pa e fecha aki na Hulanda a pari hopi fruta. Tula the Revolt , e pelíkula internashonal tokante nos lantamentu di katibu por ehèmpel tin su estreno yüli awor. Pero kiko di nos mes hendenan? Paso e fecha promé di yüli no tin masha nifikashon pa nos hendenan. Na Kòrsou no ta hasi masha ku e fecha ei. Akinan ta e lantamentu di katibu di 1795 ku a kuminsá 17 ougùstùs ta inspirá pa para ketu na historia di sklabitut. Na Sürnam al kontrario promé di yüli ta un dia di fiesta grandi, pa basta aña kaba.

Djaweps 30 mei awor lo presentá plannan na Kas di Kòrsou na Den Haag. Valika Smeulders lo duna un charla basá riba su estudio di manera di para ketu na sklabitut na Ghana, Sürnam i Kòrsou.

Mas di 10 aña kaba Sürnamnan bibá na Hulanda a logra pone e fecha 1 yüli riba kalènder ofishal aki tambe. Ta p’esei tin tantu kos aña aki i no por ehèmpel na 1995, ku a selebrá 200 aña di Lantamentu di Katibunan tantu na Kòrsou komo un tiki aki na Hulanda.  Munisipio Amsterdam a pone plaka disponibel pa durante e aña aki ‘Stimulá mas tantu hende posibel na Hulanda, pero sigur na Amsterdam, pa  para ketu na e parti skur aki di nos historia komun, selebrá libertat hañá promé di yüli i traha na un futuro huntu igual i sin diskriminashon.’ .Awe mainta wethouder Andre van Es di Amsterdam den un desayuno ku prensa a pone énfasis na esaki. Su fundashon Slavernijherdenking 2013 tin e enkargo pa kordiná tur aktividat e aña aki.

John Leerdam ku ta miembro di e direktiva di Fundashon Slavernijherdenking 2013 a purba inkorporá nos hendenan tambe den e selebrashon. Último añanan aki a kuminsá lanta un tiki interes pa 1 yüli na Kòrsou pero e no tin masha forsa. No por kompar’é ku e nifikashon ku Dia di Tula, manera sa yama 17 ougùstùs tin pa Kòrsou.

Katibu di Shon na Amsterdam

Pa lanta mas interes Leerdam a boga pa tin algun aksènt antiano promé di yüli awor.

Mainta tin e konmemorashon ofishal na Oosterpark na Amsterdam, pero anochi den Stadschouwburg tin estreno di Katibu di Shon, e promé ópera na Papiamentu di Tania Kross. E kantante nase na Korsou a tuma inisiativa pa traha un ópera na Papiamentu tokante sklabitut. A basa e obra riba e novela Katib’i Shon di Carel de Haseth i eksperenshanan personal di Tania Kross. Randal Corsen a areglá e ópera ku ta primintí di bira algu eksepshonal. Di e manera aki ta purba di haña nos hendenan interesá pa bishita algu promé di yüli. Opera no ta un disiplina masha popular pero ta un komienso.

Pero komo ku henter aña e fiesta di hubileo ta sigui, a sòru pa dia 17 di ougùstùs, dia di Lantamentu di Katibu di 1795 tambe tin algu,. E aña aki e konmemorashon ofishal ta tuma lugá durante Grachtenfestival na Amsterdam. Paso banda di 150 aña abolishon di sklabitut Amsterdam ta selebrá tambe 400 aña di eksistensha di e famoso kanalnan na Amsterdam manera Herengracht in Keizersgracht. E kasnan ku ta duna e kanalnan aki nan grandesa tin un lenk direkto ku sklabitut: hopi doño di e kasnan aki a gana nan plaka ku bendementu di katibu. P’esei sigun Leerdam ta bon ku durante selebrashon di e 400 añanan aki, para ketu 17 ougùstùs na e lucha ku Tula a kuminsá  e fecha ei. Rumannan Martina lo tin un konsierto i Izaline Calster lo presentá su obra teatral musikal basá riba e leyenda di Buchi Fil I Mosa Nena.

Banda di músika lo tin mas asento di Korsou i nos islanan durante e aña aki. Durante e desayuno awe mainta por ehèmpel Olga Orman di Simia Literario a duna John Leerdam un ehemplar di nan buki di poesia Topa Tula ku a sali e aña ki.  (potret)

Ta spera ku tantu atenshon e aña aki pa sklabitut resultá den mas atenshon di públiko general na Hulanda, e Hulandesnan pa e historia aki.

Ku ki derechi?

Tele Curacao a kuminsá ku serie di Bos di Hubentut tokante abusu seksual na Aruba, Bonaire i Kòrsou.





Ku hopi orguyo mi a sinta wak e promé edishon di e serie Ku Ki Derechi, ku ta trata abusu seksual kontra mucha na TeleCuracao djadumingu anochi. Lo bo bisa, ku orguyo? No ta un kos tristu esei? Sigur ku abuus seksual ta un kos tristu. No tristu so, teribel, repudiabel. 
Pero ku nos ta papia di dje na televishon pa tur hende skucha, ta un paso pa dilanti. Un eskritor Afro Amerikano, Audre Lorde a yega di skibi: ‘Your silence will not protect you.’ ‘Bo silensio lo no protehé bo.’ Keda ketu no ta yuda ku nada. 

Bèrgwensa pa ken?
Mi no por papia di abusu seksual di propio eksperensha, pero mi sa si kiko ta ora un komunidat ke duna bo e sentimentu ku bo mester tin bèrgwensa di loke bo ta, den mi kaso un hòmber ku gusta hòmber.  E komunidat ei ku no gusta biba ku bèrdat, mi tin sigur ku ta duna víktimanan di abusu seksual un idea paresido. ‘Bo mester tin bèrgwensa di loke a pasa bo. Keda ketu, no papia nada. No hinka famia den bèrgwensa.’ Paso hopi biaha ta famia. Den e programa ayera mi a tende ku 90% di e malechornan ku ta abusá di mucha ta hende hopi yegá na e mucha. Ta tata, tio, ruman grandi, ke men famia. 
Den un komunidat chikí manera di Kòrsou, i sigur na Aruba i Bonaire ku tambe ta paresé den e programa, mi por komprondé ku hende por pensa di keda ketu. Loke nunka mi no a komprondé ta kon tin biaha mayornan ta pidi nan yu keda ketu. ‘Laga pasa numa, e kos a pasa kaba.’ Sin tene kuenta ku dor di no papia, ta duna e malechor chèns di hasi mas víktima. 

Hopi aña a keda ketu. Hopi aña no a papia. Pero a ripara ku keda ketu no a yuda ku nada, I ku muchanan a keda bira víktima. Víktima di un akto hororoso ku ta afektá henter su bida. No ta afektá solamente su desaroyo seksual. Pero mi por imaginá mi tambe ku henter su manera di mira mundu i hende ta kambia. Si komo mucha chikí, esnan ku mester protehá bo, bo tata por ehèmpel, na logá di hasi esei hasi bo doló i abusá di bo pa su laser. I ora bo mama ripara, ora bo kere ku e si ta bai yuda bo i protehá bo, e tambe te keda ketu i pidi bo keda ketu. Ta kon bo ta hasi konfia niun hende mas na mundu? Ta kon bo por bai habri bo mes despues pa amistat, amor, relashon? Mi por imagina mi ku e daño ta teribel. Un di e ekspertonan den e programá a bisa esei: ‘E tin konsekuensia pa henter bo bida.’

Anto paso nos a ripara ku a sigui abusá di mucha nan ora nos a keda ketu, tiki tiki hendenan a kuminsá ta habri nan boka. Ta duna keho na polis, ta akusá, mi tin sigur ku hopi mayor a kibra matrimonio o lasonan familiar ku e malechornan.
Awe na 2013, nos ekspertonan ta kibra e silensio na televishon. Den un programa di Bos di Hubentut ku algun profeshonal ku mi konosé ta trahando. Ta esaki ta yena mi ku orguyo.

Víktimanan ku kurashi
E abusu tabata tei kaba. E tabata tei semper. Podisé nos mester aseptá ku e lo tei semper tambe. Pero mi tin sigur ku si nos sigui papia, nos por aliviá, podisé prevení, protehá. Òf konsolá. Paso esnan ku ta yena mi ku mas orguyo i un gratitut enorme ta e víktimanan ku a tuma e kurashi di bin konta nan historia na televishon. Bosnan a kibra e kadena di miedu i bèrgwensa. Bosnan a lanta kabes ku hopi kurashi. Un di e víktimanan, un hóben, ta bisa ku el a disidí di partisipá na e programa aki pa podisé yuda otronan. Bosnan por tin sigur ku bosnan ta yuda otronan. Bosnan ta yudando henter komunidat. Ounke podisé nan no sa, òf ke sa. E promé hende ku bin reklamá bosnan ku bosnan a daña nòmber di famia, òf daña nòmber di Kòrsou, laga mi sa. Mi mes ta bin pa nan!
Lo ta un bèrgwensa di bèrdè mes si nos komunidat paga bosnan kurashi i grandesa ku aktitut asina. 
Ami, ta yama bosnan mil di danki, pa yuda nos kuminsá siña biba ku bèrdat.  

Marlon Reina